جراحی‌های عیوب انکساری قرنیه طی چند دهه اخیر به یکی از پرتقاضاترین مداخلات سرپایی در چشم‌پزشکی تبدیل شده‌اند. طبق گزارش‌های جهانی، نزدیک به ۳۰ میلیون بیمار در سراسر دنیا انواع جراحی‌های اصلاح بینایی را تجربه کرده‌اند، که لازک و PRK در کنار لیزیک، بیشترین سهم را در این آمار دارند. لازِک یا PRK به‌ویژه برای افرادی که دارای قرنیه نازک، خشکی چشم، فعالیت‌های ورزشی پُرریسک و سبک زندگی همراه با احتمال ضربه چشمی هستند، یک روش مناسب، ایمن و در بسیاری از موارد ترجیحی محسوب می‌شود.
اما فارغ از نتایج بلندمدت فوق‌العاده این جراحی، روز اول پس از عمل لازک از دید بیمار، اغلب مهم‌ترین، حساس‌ترین و پر سؤال‌ترین بخش تجربه درمانی است. دلیل این امر به ماهیت جراحی و فرایند بیولوژیک ترمیم قرنیه بازمی‌گردد. در لازک، برخلاف لیزیک، فلپ عمیق روی قرنیه ایجاد نمی‌شود، بلکه لایه سطحی اپی‌تلیوم برداشته یا کنار زده می‌شود و لیزر مستقیم روی استرومای قرنیه تابانده می‌شود؛ سپس یک لنز پانسمانی برای محافظت و تسریع ترمیم روی چشم قرار می‌گیرد. این فرایند، اگرچه ایمن‌تر برای قرنیه‌های نازک و چشم‌های مستعد خشکی است، اما موجب یک دوره انتقالی حساس و با علائم مشخص در ۲۴ تا ۷۲ ساعت اول می‌گردد.
لازک چیست و چرا روز اول متفاوت است؟
در روش لازک، مراحل اصلی عبارتند از:
- جداسازی سطحی اپی‌تلیوم قرنیه با الکل رقیق یا ابزارهای مکانیکی
- اعمال لیزر اکسایمر روی استرومای قرنیه برای اصلاح عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم)
- قرار دادن لنز پانسمانی برای حمایت از بازسازی اپی‌تلیوم
این روش برخلاف لیزیک، فلپ عمیق ایجاد نمی‌کند و همین مزیت، ریسک عوارض ناشی از فلپ (مثل جابه‌جایی یا دیس‌لوکیشن) را حذف می‌کند. اما از طرف دیگر، چون سطح قرنیه برای چند روز در حال بازسازی است، تجربه سوزش، تاری دید، اشک‌ریزش، ترس از نور و درد خفیف تا متوسط در ۲۴–۴۸ ساعت اولیه طبیعی محسوب می‌شود.
فیزیولوژی درد و ناراحتی در روز اول
بعد از برداشته شدن اپی‌تلیوم، پایانه‌های عصبی قرنیه به‌طور موقت بدون پوشش می‌شوند. قرنیه یکی از متراکم‌ترین بافت‌های عصبی بدن است و تحریک این پایانه‌ها باعث سوزش، حساسیت به نور، اشک‌ریزش واکنشی، احساس جسم خارجی و پلک‌زدن دردناک یا اسپاسم پلکی می‌شود. این علائم تا زمان بازاپی‌تلیالیزه شدن (معمولاً ۴۸ تا ۷۲ ساعت) باقی می‌مانند و سپس به‌شدت کاهش می‌یابند.
روز اول لازک تجربه بیمار؛ ساعت‌به‌ساعت
الف) ۰ تا ۲ ساعت بعد از عمل:
- بی‌حسی موضعی هنوز فعال است و درنتیجه درد کم یا صفر است.
- دید بسیار تار و مه‌آلود
- شروع احساس رطوبت زیاد چشم
- شاید سوزش خفیف شروع شود
- باید چشم بسته و در استراحت مطلق باشید
- استفاده حتمی از عینک آفتابی در صورت باز کردن چشم
ب) ۳ تا ۶ ساعت بعد:
- بی‌حسی کامل از بین می‌رود
- شایع‌ترین زمان شروع سوزش و درد
- اشک‌ریزش فراوان
- تار شدن دید بیشتر از ساعات اولیه
- حساسیت به نور آشکار
- توصیه: شروع مسکن‌های تجویز شده + قطره آنتی‌بیوتیک و ضدالتهاب طبق نسخه
ج) ۶ تا ۱۲ ساعت بعد
- درد گاهی به حالت ضرباندار یا سوزشی درمی‌آید.
- احساس شن‌ریزه یا جسم خارجی زیر پلک
- پلک‌زدن ممکن است آزاردهنده شود.
- برخی بیماران ترجیح می‌دهند چشم را بسته نگه دارند.
- خوابیدن کمک زیادی به کاهش درک درد می‌کند
د) ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد:
- درد معمولاً ثابت می‌شود یا کمی کمتر می‌شود (نه همیشه)
- دید همچنان مات و شیری مانند یا مه‌آلود
- گریه‌گونه بودن چشم (اشک‌ریزش بی‌ارادی)
- گاهی تاری دید همراه با هاله نور
- این مرحله از نظر روانی برای بیمار سخت‌ترین بخش است چون هنوز بهبودی قابل‌ملاحظه حاصل نشده
آیا این علائم طبیعی هستند؟ چه زمانی نگران شویم؟
خیر، در اکثر موارد طبیعی و قابل پیش‌بینی هستند، اما چند مورد استثنا وجود دارد که نیازمند مراجعه فوری است، از جمله درد بسیار شدید غیرقابل کنترل با مسکن، کاهش ناگهانی و چشمگیر بینایی پس از بهبود اولیه، خروج ترشحات چرکی، قرمزی شدید همراه با درد ضربانی یا احساس کدورت ثابت مثل یک پرده مات روی دید. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده عفونت، التهاب شدید یا تأخیر غیرطبیعی ترمیم قرنیه باشند که باید سریع بررسی شوند.
مراقبت‌های ضروری روز اول
مواردی که باید انجام دهید:
- استراحت مطلق و خواب کافی
- استفاده دقیق از قطره‌ها طبق نسخه (مخصوصاً آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروئید)
- استفاده از اشک مصنوعی بدون نگهدارنده
- اجتناب از مالش چشم به هر قیمت
- استفاده از عینک آفتابی در محیط روشن
- استفاده از شیلد محافظ هنگام خواب
مواردی که نباید انجام دهید:
- تماشای گوشی، لپ‌تاپ، تلویزیون (حداقل ۲۴–۷۲ ساعت)
- شستشوی چشم با آب یا هر محلول غیر تجویز شده
- آرایش چشم
- ورزش، خم شدن سر، محیط آلوده، باد و گردوغبار
- مصرف خودسرانه دارو خارج از نسخه
مدیریت درد در روز اول (روش‌های ایمن و مبتنی بر شواهد)
مطالعات نشان داده‌اند بهترین پروتکل کنترل درد در ۴۸ ساعت اول:
- مسکن‌های خوراکی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن طبق نظر پزشک
- اشک مصنوعی مکرر بدون نگهدارنده برای کاهش تحریک عصبی
- کمپرس سرد ملایم روی پلک بسته (نه یخ مستقیم)
- خواب کوتاه و متناوب که پردازش درد را کاهش می‌دهد
- اجتناب از نور شدید که آستانه درد را بالا می‌برد
- حفظ موقعیت نیمه‌بالا هنگام استراحت
چرا دید در روز اول خوب نیست؟
- عدم وجود لایه اپی‌تلیوم شفاف و منظم
- وجود لنز پانسمانی (BCL) که به‌صورت موقت دید را کمی مه‌آلود می‌کند.
دید معمولاً از روز سوم تا روز هفتم بهبود قابل ملاحظه و از هفته دوم تثبیت آرام اما پیوسته را تجربه می‌کند.
نتیجه‌گیری
روز اول لازک، چالش‌برانگیزترین بخش این جراحی است، اما طبیعی، گذرا و قابل کنترل. این مرحله بیشتر از آنکه نشانه مشکل باشد، بخش اجتناب‌ناپذیر از فرایند بازسازی اپی‌تلیوم قرنیه است. آگاهی، استراحت، پیروی از نسخه پزشک و پرهیز از استرس، کلید عبور آسان از این ۲۴ ساعت است. برخلاف سختی کوتاه‌مدت، نتایج لازک در میان‌مدت و بلندمدت معمولاً درخشان، پایدار و رضایت‌بخش هستند.
ثبت ديدگاه